رزم آرا از همان ابتدا بسیار سخت کوش و با استعداد شناخته شد، در تمام دوران تحصیلش چه در ایران چه در فرانسه همیشه رتبه اول را احراز میکرد، مصمم و چالاک بود. به کمک قدرت جسمانی خوبش، می‌توانست ماه‌ها کم خوابی (۴،۵ ساعت در روز) را بدون خستگی تحمل کند. دویدن در کوه و صحرا برایش آسان بود. تمام اینها از رزم آرا سربازی بی نظیر ساخته بود بطوریکه بارها و بارها متفاوت بودنش را چه در فرو نشاندن غائله جنگل، چه در معضل آذربایجان، چه در خلع سلاح کردن عشایر، چه در موارد دیگر...ثابت کرده بود . رزم آرا یکی از خادمین شایسته میهن بود.
در همان نگاه اول ظاهر و حالتش وی را فردی تحصیل کرده، با نزاکت، مبادی آداب واخلاق نشان میداد. در عین رفتار فروتنانه اش، به خود مطمئن، مسلط به اوضاع و آرام به نظر می‌رسید.حسن روابط را بر دشمنی ترجیح میداد. به زبان‌های انگلیسی، فرانسه و روسی تسلط داشت. در دوران نخست وزیری او، برای اولین بار ایران روابط خوبی با هر سه کشور انگلیس، روس و آمریکا بر قرار کرده بود، که متأسفانه همین موجب میشد نشریات داخلی هر روز به او انگی بزنند و وی را وابسته به این و آن معرفی کنند در حالیکه رزم آرا ناسیونالیستی بود که باور داشت در سایه دوستی بهتر میتواند منافع کشورش را تامین کند و آن را از نابسامانی و عقب ماندگی نجات دهد. جنگ‌های جهانی تمام شده بود و اینک زمان بازسازی بود.رزم آرا یکی از سرمایه‌های این مرز و بوم بود.
رزم آرا چهارمین و جوان‌ترین سپهبد ایران که در ۴۶ سالگی به این درجه رسید، بعد از اوهم هرگز چنین حالتی تکرار نشد.
درخشان‌ترین و ماندگار‌ترین کارش، تاسیس اداره جغرافیای ارتش بود، برای اولین بار این رزم آرا بود که همراه افسرانش وجب به وجب خاک ایران را در نوردید و مجموعه ای ۱۸ جلدی حاوی اطلاعات سیاسی،اجتماعی و اقتصادی ایران را نگاشت.رزم آرا بدون شک یکی از
خادم ترین فرزندان این مرز و بوم بود.
زمان حساسی فرا رسیده بود، جو سیاسی ایران سنگین و التهاب آمیز بود، نخست وزیر رزم آرا از هر سوی تحت فشار بود، استیضاح مداوم کابینه‌اش توسط جبهه ملی یک طرف، فضای مسموم نشریات داخل یک طرف، و رایزنی‌هایش با شرکت نفت یک طرف، سرانجام رزم آرا توانست با شرکت نفت برای سود ۵۰/۵۰ به توافق برسد، ظاهراً، سخت‌ترین قسمت کار انجام شده بود.
اما ، در آن زمان جبهه ملی و آخوند کاشانی بر ملی شدن نفت اصرار داشتند. ولی رزم آرا می‌دانست با ملی کردن نفت ایران مجبور به پرداخت غرامت شده و کلا از دور بازار نفت خارج خواهد شد تصمیم گرفت کوتاه نیاید، و بر ناتوانی دانش ایرانیان تاکید کرد...... رزم آرا نه تنها یک خائن بلکه خأنترین شد و به باورکاشانی سزاوار مردن.
خلیل تهماسبی از فداییان اسلام ترور او را بر عهده گرفت.
پس از قتلش گویی بزمی به پا بود، هلهله، شادی و پایکوبی ایرانیان تا نوروز ادامه داشت. قاتلش به کشتن وی افتخار میکرد.
و از این سوی، شیون‌های بدر الملوک هدایت، همسر رزم آرا و خواهر صادق هدایت. ترور رزم آرا، تیر خلاص را به صادق هدایت هم زد، صادق که از مدت‌ها پیش بخاطر چنین رفتارهایی عذاب می‌کشید، دیگرطاقت نیاورد و پس از چند هفته‌ای کلنجار، خود کشی کرد.
پیکر بی جان رزم آرا آماده خاک سپاری بود که کارت‌های سال نو ای که دستور چاپش را داده بود حاضر شدند، می‌خواست روز اول نوروز به دیدن مسلولین و دیگر بیماران برود و به بقیه نیز تواضع کرده و زودتر تبریک بگوید
ولی افسوس که به جایِ تبریک، خبر قتلش را شنیدند.
و دوستانش به جایِ شاد باش سال نو در مراسم ختمش شرکت جستند.
و یکی از شایسته‌ترین و لایق‌ترین فرزندان میهن به زیر خاک رفت.
پس از چندی، قاتلش از زندان آزاد شده، قهرمان ملی شناخته شده و برای آن
ترور انقلابی مقرری برایش در نظر گرفته شد.
فقط ...
رزم آرا : ما یک کارخانه سیمان را نمیتوانیم اداره کنیم، چگونه خواهیم توانست بدون هیچ متخصص و ابزاری نفت را استخراج و منتقل کرده و به فروش برسانیم؟
چندین ماه بعد:
مشاور نزدیک مصدق: نفت را ملی کردیم، ولی نه توانایی اداره کردن آن را داریم نه متخصص فنّی نه نفتکش، در فروش آن عاجزیم. باید به ناچار از شوروی یا آمریکا یا انگلیس کمک بخواهیم!
مصدق: بایست تصور کنیم عایدات نفتی نداریم، باید بگوییم این مملکت نفت ندارد!
.........
ظاهرا تمام پیش بینی‌‌های رزم آرا درست از آب در آمده بود.
رزم آرا ..... رزم آرا خادم بود یا خائن؟؟
-------------------------------------------------------------------------------
توافق شرکت نفت ایران و انگلیس با رزم آرا برای سود ۵۰-۵۰ ایران
منابع:
نفت و خون ، منوچهر فرمانفرما
شاه- عباس میلانی
مصدق و نبرد قدرت - کاتوزیان
معرفی و شناخت دکتر مصدق ، جواد قنواتی
ظهور و سقوط رزم آرا، علی میرزایی
آسیب شناسی یک شکست ، میرفطروس
http://www.jahannews.com/vdcgwn9xtak93y4.rpra.html
http://www.radiofarda.com/content/f10_radio_series_on_chronology_of_iran_us_relations_part_16/2311496.html
http://www.tarikhirani.ir/fa/news/4/bodyView/634/%D9%86%D9%82%D8%B4.%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1.%D8%B1%D8%B2%D9%85%E2%80%8C%D8%A2%D8%B1%D8%A7.%D8%AF%D8%B1.%D8%AE%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%B4%DB%8C.%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82.%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%AA.html
http://tarikhirani.ir/fa/news/3/bodyView/489/0/%D8%B1%D8%B2%D9%85%E2%80%8C%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D8%9B.%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1%DB%8C.%DA%A9%D9%87.%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1.%D8%B4%D8%AF.html
http://tarikhirani.ir/fa/news/30/bodyView/1979/0/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%AA.%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%DA%A9%DB%8C.%DA%A9%D9%87.%D9%81%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF%D9%87.%D9%86%D8%B4%D8%AF!.%D8%AE%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C.%D8%A7%D8%B2.%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2.%DB%B1%DB%B3%DB%B3%DB%B0.html
